De architectura

De architectura
Enghraifft o'r canlynol	gwaith llenyddol
Label brodorol	De architectura libri decem
Awdur	Vitruvius
Iaith	Lladin
Dechrau/Sefydlu	1 g CC
Genre	traethawd
Statws hawlfraint	parth cyhoeddus, parth cyhoeddus
Enw brodorol	De architectura libri decem
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Traethawd ar bensaernïaeth gan y pensaer Rhufeinig Vitruvius yw De architectura. Fe'i hysgrifenwyd tua 30–20 CC a gysegrwyd i’w noddwr, yr ymerawdwr Augustus. Dyma'r unig draethawd ar bensaernïaeth sydd wedi goroesi o'r cynfyd. Ar ôl iddo ddod ar gael fel llyfr printiedig ar ddiwedd y 15g, cafodd y llyfr ddylanwad aruthrol ar benseiri’r Dadeni, ac mae'n parhau yn ffynonell bwysig o syniadau hyd heddiw.

Mae'n cynnwys amrywiaeth o wybodaeth am adeiladau Groegaidd a Rhufeinig, yn ogystal â chyfarwyddiadau ar gyfer cynllunio a dylunio gwersylloedd milwrol, dinasoedd, a strwythurau mawr (traphontydd dŵr, adeiladau, baddonau, harbyrau) a bach (peiriannau, dyfeisiau mesur, offer).

Rhennir De architectura yn ddeg llyfr:

Llyfr I: Cynllunio trefol, pensaernïaeth a pheirianneg sifil yn gyffredinolhyfforddiant a sgiliau'r pensaera pheiriannydd sifil
Llyfr II: Technegau a defnyddiau adeiladu; tarddiad pensaerïaeth
Llyfr III: Temlau a dulliau pensaernïaeth
Llyfr IV: Parhad llyfr III
Llyfr V: Adeiladau cyhoeddus, yn enwedig y fforwm, y basilica a'r theatr
Llyfr VI: Adeiladau domestig
Llyfr VII: Wynebau ac addurniadau
Llyfr VIII: Cyflenwadau dŵr a thraphontydd dŵr
Llyfr IX: Y gwyddorau sydd o bwys i bensaernïaeth – geometreg, mesuriad, seryddiaeth
Llyfr X: Creu a defnyddio peiriannau, megis peiriannau gwarchae, melinau dŵr, peiriannau draenio, gwindasau

Roedd angen i benseiri Rhufeinig feistroli sgiliau amrywiol o lawer o ddisgyblaethau. Ymdriniodd Vitruvius ag amrywiaeth eang o bynciau sy'n ymestyn y tu hwnt i'r hyn a ystyriwn yn awr yn bensaernïaeth. Mae'n trafod pynciau a all ymddangos yn amherthnasol nawr, gan gynnwys mathemateg, seryddiaeth, meteoroleg a meddygaeth. Fodd bynnag, roedd angen i bensaer Rhufeinig ystyried popeth yn ymwneud â bywyd corfforol a meddyliol dyn a'i amgylchoedd.